در معنی بسیاری از نام های ایرانی و در واقع واژگان فارسی به واژه “دساتیر” بر می خوریم. اما کمتر کسی می داند که معنی دساتیر چیست.
دساتیر در معنی نام ها
در معانی خیلی از نام ها به دساتیر اشاره شده، برای مثال:
مانا
مانا: به زبان زند و پازند خدای عزوجل است. نام خدای عزوجل است. به زبان ژند و پاژند نام ایزد تعالی است و صاحب دساتیر «مونا» تصحیح کرده. در فرهنگ دساتیر (ص ۲۶۵) پس از نقل قول برهان گوید: «باید دانست که مونا بالوا و خدا را گویند». بررسی کامل: نام مانا.
مونا
در معنی نام مونا در ثبت احوال ایران نیز نوشته شده است: صاحب دساتير كلمه‌ي «مانا»، كه نام خداي عز و جل است به « مونا» تصحيح كـرده و آورده است كه « بايد دانست كه مونا بالوا و خدا را گويند» و دكتر معين در حاشيه برهان قاطع گفته است: «مانا هزوارش مئونا و مونا مي باشد». بنابراين مونا (= مانا) نام خداي عزوجل است. بررسی کامل: نام مونا.
فرشاد
فرشاد: نام روح و عقل کرهٔ مریخ. از برساخته های دساتیر است. بررسی کامل: نام فرشاد.
یاسان
ياسان: دساتیر: از برساخته‌های فرقه‌ی آذركیوان؛ یاسان را نام پیغمبری دانسته‌اند و کتابی به نام «نامه شت و خشور یاسان» در دساتیر درج شده است. بررسی کامل: نام یاسان.
سیاوش
سیاوش در لغت نامه دهخدا اینچنین معنی شده: لذت عقلی را گویند؛ از لغات دساتیر. بررسی کامل: نام سیاوش.
آتبین
آتبین: (در دساتیر): نفس کامل و نیکوکار و صاحب گفتار و کردار نیک و اسعدالسعدا معنی شده است. منبع: ثبت احوال ایران.
فرساد
فرساد: (دساتیر) ۱- حکیم، دانشمند، دانا، عاقل.
حال ببینیم دساتیر چیست:
دساتیر:
دساتیر یا دساتیر آسمانی (فرمان های آسمانی)، کتابی است از یکی از پارسیان هند به نام آذرکیوان که در سده دهم هجری قمری در زمان اکبر شاه گورکانی (هم‌زمان با سلسله صفوی) نوشته شده.
دساتیر دارای متنی عرفانی زرتشتی است که به زبانی ساختگی نوشته شده است. اگرچه ظاهراً منشأ باستانی دارد، اما اکنون عموماً به عنوان یک جعل ادبی در نظر گرفته می‌شود. به احتمال زیاد در قرن ۱۶ یا ۱۷ توسط آذر کیوان، رهبر فرقه اشراق زرتشتی (آذرکیوانیان)، نوشته شده است. ایده‌های نوافلاطونی آن به شدت تحت تأثیر فیلسوف قرن دوازدهم، سهروردی، قرار گرفته و تنها ارتباط ضعیفی با جریان اصلی زرتشتی دارد.
آذر کیوان کیست؟
آذرکیوان موبدی زردشتی ساکن شیراز بود. او در اوایل قرن ۱۱ قمری، در زمان اکبر شاه هندی، به همراه یارانش به هندوستان رفت. دلیل رفتن آذر کیوان به هند را سیاست دینی اکبر شاه و کوشش‌های او برای تفاهم فکری و دینی او می‌دانند. در کتاب دبستان مذاهب دربارهٔ صفات اخلاقی او آمده که مردی منزوی و کم‌سخن بود، به ریاضت و قناعت زندگی می‌کرد و گوشت نمی‌خورد. با زبان‌های اوستایی، پهلوی، فارسی، ترکی، هندی، و عربی به خوبی آشنا بود. او در سال ۹۹۷ خورشیدی در شهر پَتنه درگذشت.
آذرکیوان بنیان‌گذار آیینی نوین موسوم به آذرکیوانیان یا دساتیریان است که حقیقت همهٔ ادیان را یکی می‌دانستند و زبانی ساختگی به نام زبان دساتیری ساخته‌اند. دساتیریان آمیزه‌ای از عقاید زرتشت، اسلامی، هندویی، یهودی، مسیحی، مانویت و مزدکی بود.
معنی دساتیر
دساتیر = جِ دُستور. (اقرب الموارد) (غیاث). دساتر. (منتهی الارب ): و در دفاتر قوانین و دساتیر دواوین مثبت و مقنن گشت. (ترجمهٔ محاسن اصفهان آوی ص ۵۰). فرمود تا به تمامت ممالک یرلیغی نویسند به یک عبارت و در هر ولایت سواد آن بر دفاتر و دساتیر ثبت گردانند. (تاریخ غازان خان ص ۲۵۶).
رجوع به دستور شود.
دساتیر در لغت نامه دهخدا
دساتير علاوه بر معنی فوق، به عنوان اسم خاص نیز در دهخدا آمده و دهخدا عقیده اش را درباره دساتیر این چنین شرح داده است:
دساتیر: دساتیر آسمانی. نام کتابی است که ملافیروز نام از ایران به هند برده و ترویج کرده و این کتاب ظاهراً در زمان شاه عباس اول جعل شده است، صد سال پیش از ملا فیروز. شاید جعل آن به زمان اکبرشاه (۹۶۳-۱۰۱۴ هـ . ق.) در هند باشد و این کلمه به معنی کتاب آسمانی از مجعولات خود کتاب دساتیر است. (یادداشت مرحوم دهخدا).
مجعول کتابی در دوران سلطنت اکبرشاه در قرن دهم هـ . ق. بدست شخصی بنام آذرکیوان فراهم شده است و آنرا به پیغمبری مجعول از ایران باستان بنام ساسان پنجم نسبت داده و خود آنرا ترجمه و تفسیر کرده است. این کتاب بعدها بطبع رسید و مایهٔ گمراهی فرهنگ نویسان شد و لغات ساختگی آن از راه فرهنگها در شعرهای شاعرانی مانند شیبانی و ادیب الممالک و فرصت راه یافت و غلطهای تاریخی آن نیز وارد تاریخ دوران قاجار شد.
بعضی از لغات دساتیری امروز در میان فارسی زبانان رواج دارد. (از دایرة المعارف فارسی). رجوع به مقالهٔ مرحوم پورداود در مقدمهٔ همین لغت نامه و نیز به فرهنگ ایران باستان و مزدیسنا شود.
آذرکیوان و نگارش دساتیر
آذر کیوان این کتاب را به پیامبری بنام «ساسان پنجم» نسبت داده است که به زبانی است که هیچ همسانی و خویشاوندی‌ای با زبان‌های دیگر ندارد اینگونه برمی‌آید که این زبان برساختهٔ خود آذرکیوان بوده است.
برگردان دساتیر
گویند که زبانی که کتاب دساتیر آسمانی بدان نوشته شده را تنها آذرکیوان می‌دانسته، وی خود این کتاب را به پارسی برگردانده و تفسیرهایی بر آن نوشته است. در برگردان دساتیر آسمانی به پارسی، آذرکیوان کوشیده است که تنها واژگان پارسی بکار برد و از کاربرد واژگان عربی و بیگانه پرهیز کرده است.
تبادل نظر درباره اسم