زبان دیلمی

اسم های ایرانی همانند خیلی از واژگان مرسوم در زبان ایرانیان ریشه های متعدد دارند که اکثرا زبان های باستانی و با تاریخچه  کهن هستند. زبانی های فارسی، اوستایی، پهلوی، ترکی، کردی، گیلکی، مازنی و … که پیش تر درباره این زبان ها و خیلی زبان های دیگر در وب سایت NameFarsi.com صحبت کردیم تا با ریشه زبانی خیلی از نام ها دقیق تر آشنا شویم.

برخی اسامی ایرانی ریشه دیلمی دارند لذا لازم دیدیم کمی درباره این زبان بدانیم.

در ادامه بیشتر بخوانید و بدانید:

دیلمی

دیلمی زبانی بوده که در دیلمستان تکلم می‌شده است. یعنی گیلان و غرب مازندران. لذا  می توان ریشه زبان گیلکی و تاحدودی زبان مازنی را در زبان دیلمی یافت.

دیلمیان

نام طوایفی بود که در دیلمستان، مناطق کوهستانی گیلان و غرب مازندران، زندگی می‌کردند. از میان آنان خاندان‌های بزرگ حکومتی چون آل بویه برخاستند که در بخش مرکزی و غربی ایران و عراق فرمانروایی می‌کردند.

دیلمستان

دیلمستان یا سرزمین دیلم تا قرن هفتم و هشتم هجری به سرزمین گیلان و غرب مازندران امروزی اطلاق می‌گردید اما پس از تسلط مغولان بر ایران به جای استفاده از واژه دیلم از گیلان استفاده گردید و مراکز قدرت از کوههای گیلان به سرزمینهای جلگه‌ای منتقل گردید. منبع ویکی پدیا

اسم های دیلمی

خیلی از اسم های گیلکی و اسامی مازنی را می توان ریشه اصیلشان را دیلمی دانست. در منابع برای برخی اسم ها مثل اسم ماکان برای پسر و شاهبانو (نام دختر فخرالدوله دیلمی) برای دختر، ریشه دیلمی آمده است.

اسم های رزمان، موتا و ویهان (اسم پسر با و) اسم های پسرانه فارسی هستند که هر سه از سرداران دیلمیان بوده اند.

همچنین دیلمی لقب و شهرت افراد زیادی بوده‌، از جمله:

عمادالدوله دیلمی: بنیانگذار سلسله آل بویه
ابوالفتح دیلمی: صاحب تفسیر ابوالفتح دیلمی
عضدالدوله دیلمی: از امرای خاندان آل بویه در ایران و عراق
یوحنای دیلمی: قدیس و کشیش نسطوری قرن هفتم میلادی که صومعه‌های بسیاری را در ایران و بین النهرین بنا کرد.
مالک دیلمی: از کاتبان و خوشنویسان سده دهم هجری
عبدالرشید دیلمی: از کاتبان و خوشنویسان و نستعلیق‌نویسان صاحب‌نام سده یازده هجری در ایران و هند
سیاوش دیلمی رزم‌خواه: از اعضای نهضت جنگل و از افسران عالی رتبه ارتش ایران، استاندار آذربایجان غربی و سناتور انتخابی

توضیحات تکمیلی درباره زبان دیلمی:

نظر محققان مختلف درباره زبان دیلمی

همانطور که گفته شد، دیلمی یک زبان منقرض شده از گویشهای ایرانی از گویش های کناره دریای مازندران دسته زبانهای شمال غربی بوده است. ناتل خانلری، زبان دیلمی را در بین گویش‌های ایرانی که در بین قرون ۹ تا ۱۳ میلادی رایج بوده‌است فهرست می‌کند. ولادیمیر مینورسکی این زبان را از بین رفته، و تاتی را از بقای آن می داند. در متون اسلامی مختلفی نظیر گزارش‌های ابو اسحاق صابی، مقدسی، استخری به  زبان دیلمی اشاره شده است.

دانشنامه ایرانیکا در مورد زبان دیلمی‌ها می‌نویسد:

در دوره ی اسلامی دیلمی‌ها به زبانی صحبت می‌کردند که از گویش‌های ایرانی شمال غربی بوده‌است. این گویش بسیار شبیه زبانی بوده که گیلها (گیلانی های امروز) تکلم می‌کردند. افسانه‌ای از آن زمان وجود دارد که در آن دیلمی‌ها و گیلانی‌ها فرزندان دو برادر بنام‌های گیل و دیلم دانسته می‌شدند. استخری همچنین به قبیله‌ای در ارتفاعات دیلمان اشاره می‌کند که به زبانی غیر از زبان گیلانی‌ها و دیلمی‌ها صحبت می‌کردند. مقدسی به بعضی ویژگی‌های زبان گیلیان آن زمان مانند تلفظ “ح” بصورت “خ” اشاره می‌کند. از دیگر شاخصه‌هاافزودن “ی” بین الف و حرف ساکن بوده‌است. مثلا لاهیجان”، لاهیجیان تلفظ می‌شده‌است که احتمالاً مشخصات زبان دیلمیان هم بوده است. ابواسحاق صابی نیز در گزارشی که در مورد علویان تبرستان و گیلان دارد گزارش مشابهی می‌دهد. استخری درباره این ناحیه می‌نویسد: “زبانشان یکتاست و غیر از فارسی و عربی است مقدسی نیز می‌گوید: “زبان ناحیه دیلم متفاوت و دشوار است.”

حسین کریمیان، زبان دیلمی‌های قدیم را مازندرانی دانسته و نفوذ مازندرانی در گویش‌های کوهپایه‌های مرکزی جنوب البرز را متاثر از راه یابی دیلمی‌ها در سده‌های آغازین بعد اسلام و وارد کردن زبان خودشان به این مناطق می‌داند. این در حالی است که اهالی مناطق مذکور (منجمله رودبار الموت، رودبار قصران، طالقان، بومیان کرج، کوههای سمنان، ساوجبلاغ…) زبان خود را تاتی می نامند. برخی گویشهای مربوطه را در زمره زبانهای مازندرانی، گیلکی یا تاتی دانسته اند.

نادر جهانگیری گویش مردم نواحی کوهستانی لاهیجان گالشی را همان گویش دیلمی می‌داند. ایران کلباسی، دیگر زبانشناس ایرانی دیلمی را لهجه ای از زبان گیلکی می داند که امروزه در کوهستان ها به کار می رود. زبان‌ها، گویش‌ها یا لهجه‌هایی که امروزه در کناره دریای مازندران به کار می‌روند علاوه بر دو گونه اصلی به نام های مازندرانی (طبری) و گیلکی، انواع زیر را شامل می‌شوند: تالشی، تاتی، کردی، طالقانی، افتری، زابلی، بلوچی، گوداری، کتولی، افغانی، لری، ترکی، ترکمنی، عربی، فارسی، روسی، قزاقی، گالشی و دیلمی. زبان های شمالی در سراسر سواحل جنوبی و جنوب غربی دریای مازندران، همچنین در بخش شمالی ارتفاعات البرز متدوال است که می‌توان از این زبان ها ها گیلکی، طالشی، دیلمی و مازندرانی را نام برد که هر یک به نوبه خود در داخل تفاوت دارند.