دسته: اسم ایرانی اصیل

اسم های دخترانه در اشعار حافظ

پیش از این هم بارها اشاره کرده ایم که نام های ایرانی بخشی از فرهنگ ایران زمین است. بسیاری از این اسم های اصیل در کتب قدیمی، اشعار و متون باستانی سرزمین ما هستند که اصالت آن اسامی را نشان می دهد. در مطالب قبلی وبسایت، اسم های شاهنامه ای (نامهایی ایرانی که در کتاب شاهنامه فردوسی آمده اند) را گفتیم و حال نیک دیدیم که به پیش حافظ برویم و اسامی دخترانه موجود در دیوان حافظ و اشعار خواجه شمسُ‌الدّینْ محمّدِ بن بهاءُالدّینْ محمّدْ حافظِ شیرازی را در یک لیست برای عزیزان پارسی زبان گردآوری کنیم.

نام های دختر در غزلیات حافظ

بسیاری از اسم های دخترانه در دیوان حافظ، اسامی برگرفته از طبیعت هستند. چرا که ابیات حافظ مملو از تشبیه و تمثیل است و همین بخشی از زیبایی کلام اوست. واژگانی که از طبیعت گرفته شده اند و مفاهیم را برای شنونده ملموس تر و اشعار را لطیف تر می کند.

نوشین

شیدا

شیدا از آن شدم که نگارم چو ماه نو / ابرو نمود و جلوه گری کرد و رو ببست

بررسی کامل اسم شیدا.

نرگس

مست از می و میخواران از نرگس مستش مست / در نعل سمند او شکل مه نو پیدا

شقایق

چشم نرگس به شقایق نگران خواهد شد / این تطاول که کشید از غم هجران بلبل

و اسم شقایق در جای شعر حافظ:

ما آن شقایقیم که با داغ زاده ایم / پیر مغان ز توبه ما گر ملول شد

ارغوان

ارغوان جام عقیقی به سمن خواهد داد / چشم نرگس به شقایق نگران خواهد شد

اسم های سمن، نرگس و شقایق نیز در این بیت هستند.

بده ساقی شراب ارغوانی / به یاد نرگس جادوی فرخ

پرنیان

بپوشید روی زمین را به نعل / هوا یک سر از پرنیان گشت لعل

و در ابیاتی دیگر می فرماید:

به نزد بزرگان ایرانیان / نوشتن همین نامه بر پرنیان

پس آمد بدان پیکر پرنیان / که یال یلان داشت و فر کیان

بررسی کامل اسم پرنیان.

انیس

چراغ دیده شب زنده دار من گردی / انیس خاطر امیدوار من باشی

و حافظ در همان غزل (غزل شماره ۴۵۷) در بیت دیگر می فرماید:

شبی به کلبه احزان عاشقان آیی / دمی انیس دل سوگوار من باشی

سمن

رسیدن گل و نسرین به خیر و خوبی باد / بنفشه شاد و کش آمد سمن صفا آورد

و در غزل دیگر می فرماید:

سرو چمان من چرا میل چمن نمی کند / همدم گل نمی شود یاد سمن نمی کند

یاسمن

حافظ منشین بی می و معشوق زمانی / کایام گل و یاسمن و عید صیام است

بلبل و سرو و سمن یاسمن و لاله و گل / هست تاریخ وفات شه مشکین کاکل

نسرین

چو نسرین صد گل آرد بار و چون بلبل هزار آرد / خدا را چون دل ریشم قراری بست با زلفت

و در جای دیگر حافظ می فرماید:

شعر حافظ در زمان آدم اندر باغ خلد / دفتر نسرین و گل را زینت اوراق بود

نسترن

عجب که بوی گلی هست و رنگ نسترنی / به صبر کوش تو ای دل که حق رها نکند

بررسی کامل: اسم نسترن.

بنفشه

بوی بنفشه بشنو و زلف نگار گیر / بنگر به رنگ لاله و عزم شراب کن

گرد لبت بنفشه از آن تازه و تر است / کآب حیات می خورد از جویبار حسن

لاله

رویت همه ساله لاله گون باد / اندر سر ما خیال عشقت

و در جای دیگر می فرماید:

ز حسرت لب شیرین هنوز می بینم / که لاله می دمد از خون دیده فرهاد

رها

به خدا رها کنم جان که ز جان خبر ندارم / به عیادتم قدم نه که ز بی خودی شوم به

شبنم

هر شبنمی در این ره صد بحر آتشین است / دردا که این معما شرح و بیان ندارد

چون قطره های شبنم بر برگ گل چکیده / لفظی فصیح شیرین قدی بلند چابک

شهلا

آفاق

سلامت همه آفاق در سلامت توست / به هیچ عارضه شخص تو دردمند مباد

در بیت زیر “شهره” هم هست:

پیش از اینت بیش از این اندیشه عشاق بود / مهرورزی تو با ما شهره آفاق بود

شهره

شهره شهر مشو تا ننهم سر در کوه / شور شیرین منما تا نکنی فرهادم

افسانه

ترک افسانه بگو حافظ و می نوش دمی / که نخفتیم شب و شمع به افسانه بسوخت

و در غزلیات دیگر می فرماید:

می دهد هر کسش افسونی و معلوم نشد / که دل نازک او مایل افسانه کیست

ده روزه مهر گردون افسانه است و افسون / نیکی به جای یاران فرصت شمار یارا

که اسم نیکی و یارا نیز در این بیت هستند.

نیکی

نیکی پیر مغان بین که چو ما بدمستان / هر چه کردیم به چشم کرمش زیبا بود

سحر

تا دم از شام سر زلف تو هر جا نزنند / با صبا گفت و شنیدم سحری نیست که نیست

و در جای دیگر حافظ می فرماید:

در گلستان ارم دوش چو از لطف هوا / زلف سنبل به نسیم سحری می آشفت

که شامل اسم نسیم هم هست!

بررسی کامل اسم سحر.

سوگند

به خاک پای تو سوگند و نور دیده حافظ / که بی رخ تو فروغ از چراغ دیده ندیدم

در این بیت نام حافظ نیز آمده است و در جای دیگر حافظ از “سوگند” نام می برد:

به گیسوی تو خوردم دوش سوگند / که من از پای تو سر بر نگیرم

نازنین

هر آن کو خاطر مجموع و یار نازنین دارد / سعادت همدم او گشت و دولتْ همنشین دارد

نسیم

همه شب در این امیدم که نسیم صبحگاهی / به پیام آشنایان بنوازد آشنا را

و در غزلیات دیگر می فرماید:

خیال روی تو در هر طریق همره ماست / نسیم موی تو پیوند جان آگه ماست

ای نسیم سحر آرامگه یار کجاست / منزل آن مه عاشق کش عیار کجاست

ترانه

سرود مجلست اکنون فلک به رقص آرد / که شعر حافظ شیرین سخن ترانه توست

و در غزل دیگری از حافظ:

چو لطف باده کند جلوه در رخ ساقی / ز عاشقان به سرود و ترانه یاد آرید

بررسی کامل اسم ترانه.

ساحل

ای صبا گر بگذری بر ساحل رود ارس / بوسه زن بر خاک آن وادی و مشکین کن نفس

که شامل اسم های صبا و نفس هم هست.

نفس

چو باد عزم سر کوی یار خواهم کرد / نفس به بوی خوشش مشکبار خواهم کرد

صبا

مژده ای دل که دگر باد صبا بازآمد / هدهد خوش خبر از طرْف سبا بازآم

که شامل اسم مژده و سبا هم هست.

به بوی نافه ای کآخر صبا زان طره بگشاید / ز تاب جعد مشکینش چه خون افتاد در دل ها

و در جای دیگر می فرماید:

صبا به لطف بگو آن غزال رعنا را / که سر به کوه و بیابان تو داده ای ما را

که شامل اسم های غزال و رعنا نیز هست.

تمنا

خسروا حافظ درگاه نشین فاتحه خواند / و از زبان تو تمنای دعایی دارد

و در غزل محبوب و معروف زیر که به نوعی در بین فارسی زبانان ضرب المثل هم هست:

سال ها دل طلب جام جم از ما می کرد / وآنچه خود داشت ز بیگانه تمنا می کرد

و در غزلیات دیگر چون:

بر تو گر جلوه کند شاهد ما ای زاهد / از خدا جز می و معشوق تمنا نکن

مژده

رونق عهد شباب است دگر بستان را / می رسد مژده گل بلبل خوش الحان را

و در جای دیگر می فرماید:

بعد از این دست من و دامن سرو و لب جوی / خاصه اکنون که صبا مژده فروردین داد

ساغر

دور از این بهتر نباشد ساقیا عشرت گزین / حال از این خوشتر نباشد حافظا ساغر بخواه

خوش آمد گل وز آن خوشتر نباشد / که در دستت به جز ساغر نباشد

کجاست ساقی مه روی که من از سر مهر / چو چشم مست خودش ساغر گران گیرد

نگار

خنده جام می و زلف گره گیر نگار / ای بسا توبه که چون توبه حافظ بشکست

و در جای دیگر می فرماید:

هر آبروی که اندوختم ز دانش و دین / نثار خاک ره آن نگار خواهم کرد

بررسی کامل اسم نگار را ببینید.

غزل

آن که در طرز غزل نکته به حافظ آموخت / یار شیرین سخن نادره گفتار من است

مطربا مجلس انس است غزل خوان و سرود / چند گویی که چنین رفت و چنان خواهد شد

بررسی کامل اسم غزل را نیز ببینید.

ثریا

غزل گفتی و در سفتی بیا و خوش بخوان حافظ / که بر نظم تو افشاند فلک عقد ثریا را

فرزانه

اسم فرزانه در چهار غزل از حافظ آمده است:

صوفی مجلس که دی جام و قدح می شکست / باز به یک جرعه می عاقل و فرزانه شد

در غزل های دیگر می فرماید:

الا ای پیر فرزانه مکن عیبم ز میخانه / که من در ترک پیمانه دلی پیمان شکن دارم

و هم چنین:

گر از این منزل ویران به سوی خانه روم / دگر آن جا که روم عاقل و فرزانه روم

و اسم فرزانه در غزل دیگری از حافظ:

المنة لله که چو ما بی دل و دین بود / آن را که لقب عاقل و فرزانه نهادیم

غزاله

آن شاه تندحمله که خورشید شیرگیر / پیشش به روز معرکه کمتر غزاله بود

سبا

ای هدهد صبا به سبا می فرستمت / بنگر که از کجا به کجا می فرستمت

بررسی کامل اسم سبا و صبا را ببینید.

فرشته

اسم فرشته ۵ بار در غزلیات حافظ آمده است، مثلا:

دلا معاش چنان کن که گر بلغزد پای / فرشته ات به دو دست دعا نگه دارد

یا در جای دیگر حافظ می فرماید:

فرشته عشق نداند که چیست ای ساقی / بخواه جام و گلابی به خاک آدم ریز

کیمیا

کیمیا در سه بیت از غزلیات مختلف حافظ:

آنان که خاک را به نظر کیمیا کنند / آیا بود که گوشه چشمی به ما کنند

از کیمیای مهر تو زر گشت روی من / آری به یمن لطف شما خاک زر شود

بیاموزمت کیمیای سعادت / ز همصحبت بد جدایی جدایی

بررسی کامل اسم کیمیا را نیز ببینید.

اندیشه

گل در اندیشه که چون عشوه کند در کارش / دلربایی همه آن نیست که عاشق بکشند

یلدا

صحبت حکام ظلمت شب یلداست / نور ز خورشید جوی بو که برآید

یلدا فقط یکبار در اشعار حافظ آمده است! بررسی کامل: اسم یلدا.

شیرین

در جام جهان چو تلخ و شیرین به هم است / این از لب یار خواه و آن از لب جام

و در شعری که اشاره به داستان شیرین و فرهاد دارد:

این حکایت ها که از فرهاد و شیرین کرده اند / هیچ مژگان دراز و عشوه جادو نکرد

که در این بیت اسم مژگان هم آمده است.

م‏ژگ‏ان

شاه شمشادقدان خسرو شیرین دهنان / که به مژگان شکند قلب همه صف شکنان

 و اسم مژگان در دیگر ابیات حافظ:

گر چنین جلوه کند مغبچه باده فروش / خاک روب در میخانه کنم مژگان را

شرم از آن چشم سیه بادش و مژگان دراز / هر که دل بردن او دید و در انکار من است

مروارید

ز شوق روی تو حافظ نوشت حرفی چند / بخوان ز نظمش و در گوش کن چو مروارید

لیلی

در ره منزل لیلی که خطرهاست در آن / شرط اول قدم آن است که مجنون باشی

سلمی (سلما)

قاصد منزل سلمی که سلامت بادش / چه شود گر به سلامی دل ما شاد کند

منزل سلمی که بادش هر دم از ما صد سلام / پرصدای ساربانان بینی و بانگ جرس

و همچنین اسم سلما در شعر حافظ:

بررسی کامل: اسم سلما.

گلچهر

ز روی دختر گلچهر رز نقاب انداز / مهل که روز وفاتم به خاک بسپارند

و در جای دیگر می فرماید:

اورنگ کو گلچهر کو نقش وفا و مهر کو / حالی من اندر عاشقی داو تمامی می زنم

صدف

اسم صدف در سه بیت از اشعار حافظ آمده است:

گوهری کز صدف کون و مکان بیرون است / طلب از گمشدگان لب دریا می کرد

و در ابیات دیگر حافظ می فرماید:

زمان خوشدلی دریاب و در یاب / که دایم در صدف گوهر نباشد

جان به شکرانه کنم صرف گر آن دانه در / صدف سینه حافظ بود آرامگهش

دنیا

در رباعیات:

نی دولت دنیا به ستم می ارزد / نی لذت مستی اش الم می ارزد

و در غزلیات:

چو حافظ در قناعت کوش و از دنیای دون بگذر / که یک جو منت دونان دو صد من زر نمی ارزد

غم دنیای دنی چند خوری باده بخور / حیف باشد دل دانا که مشوش باشد

بررسی کامل: اسم دنیا.

سارا

ای که بر مه کشی از عنبر سارا چوگان / مضطرب حال مگردان من سرگردان را

اسم سارا فقط در این بیت از غزلیات حافظ آمده است. بررسی کامل: اسم سارا.

زهره

که سعد و نحس ز تاثیر زهره و زحل است / دلم امید فراوان به وصل روی تو داشت

بررسی کامل: اسم زهره.

دریا

اشک حافظ خرد و صبر به دریا انداخت / چه کند سوز غم عشق نیارست نهفت

و در جای دیگر حافظ می فرماید:

دیده دریا کنم و صبر به صحرا فکنم / وندر این کار دل خویش به دریا فکنم

هستی

هنگام تنگ دستی در عیش کوش و مستی / کاین کیمیای هستی قارون کند گدا را

و اسم هستی در دیگر اشعار حافظ:

بنیاد هستی تو چو زیر و زبر شود / در دل مدار هیچ که زیر و زبر شوی

باشد اندر پرده بازیهای پنهان غم مخور / ای دل ار سیل فنا بنیاد هستی بر کند

بررسی کامل: اسم هستی.

گیتی

آسایش دو گیتی تفسیر این دو حرف است / با دوستان مروت با دشمنان مدارا

و اسم گیتی در شعر دیگری از حافظ:

کی شدی روشن به گیتی راز پنهانم چو شمع / در میان آب و آتش همچنان سرگرم توست

بررسی کامل: اسم گیتی.

پروین

از مه روی تو و اشک چو پروین من است / تا مرا عشق تو تعلیم سخن گفتن کرد

خرمن مه به جوی خوشه پروین به دو جو / آتش زهد و ریا خرمن دین خواهد سوخت

سیمین

ببرد از من قرار و طاقت و هوش / بت سنگین دل سیمین بناگوش

دستم اندر دامن ساقی سیمین ساق بود / در شب قدر ار صبوحی کرده ام عیبم مکن

مینا

جرعه جام بر این تخت روان افشانم / غلغل چنگ در این گنبد مینا فکنم

آن که پرنقش زد این دایره مینایی / کس ندانست که در گردش پرگار چه کر

و در قطعات:

همیشه باد جهانش به کام وز سر صدق / کمر به بندگی اش بسته چرخ مینایی

بررسی کامل: اسم مینا.

جانان

مرا در منزل جانان چه امن عیش چون هر دم / جرس فریاد می دارد که بربندید محمل ها

و در جای دیگر حافظ می فرماید:

ور میان جان و جانان ماجرایی رفت رفت / از سخن چینان ملالت ها پدید آمد ولی

و هم چنین می فرماید:

قبول کرد به جان هر سخن که جانان گفت / که گفت حافظ از اندیشه تو آمد باز

بررسی کامل: اسم جانان را نیز ببینید.

رخشان